Ochrona sygnalistów – CZĘŚĆ 4 – PRZEPISY KARNE
Kluczowe przepisy karne dotyczące ochrony sygnalistów zostały zawarte w artykułach 54-56 ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa.
Art. 54 ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa.
1. Kto chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 stosuje wobec osoby przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Artykuł 54 rozważanego aktu prawnego stanowi kluczową normę w systemie ochrony prawnej osób zgłaszających naruszenia prawne. Przepis ten wpisuje się w ramy międzynarodowych standardów dotyczących ochrony sygnalistów, mając na celu eliminację barier decyzyjnych, które mogą zniechęcać potencjalnych zgłaszających do informowania o nieprawidłowościach.
Ust. 1 art. 54 typizuje przestępstwo, które polega na działaniu mającym na celu zapobieganie dokonaniu zgłoszenia przez potencjalnego sygnalistę poprzez uniemożliwienie lub istotne utrudnienie tego działania. Typ czynu zabronionego obejmuje zarówno działania o charakterze aktywnym (uniemożliwienie), jak i pasywnym (istotne utrudnienie). Skalę penalizacji – grzywna, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku – reflektuje rozpiętość stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz motywacji sprawcy. Przepis ten odzwierciedla zasadę prewencji generalnej i spełnia funkcję ochronną wobec potencjalnych sygnalistów, ułatwiając tym samym realizację praworządności wewnątrz instytucji.
W ust. 2 zaostrzono sankcję karną dla sprawców, którzy w celu zapobiegania zgłoszeniom stosują środki takie jak przemoc, groźba bezprawna lub podstęp. Wprowadzenie wyższego górnego limitu kary do lat 3 pozbawienia wolności stanowi instrument prawny mający na celu wzmożoną ochronę proceduralną sygnalistów oraz eliminację działań, które byłyby szczególnie destruktywne dla procesu zgłaszania naruszeń. Tego rodzaju zachowania ze strony sprawcy mogą prowadzić do szczególnie negatywnych konsekwencji dla osoby zgłaszającej, tym samym ustawa stanowczo przeciwdziała takim praktykom, podkreślając ich ciężar gatunkowy i szkodliwość społeczną.
Artykuł 54 jest manifestacją doktrynalnej potrzeby zapewnienia sygnalistom bezpieczeństwa prawno-karnego w kontekście ich ekspozycji na represje ze strony podmiotów, wobec których zgłaszane są naruszenia. Norma ta, poprzez swoją rygorystyczną naturę, ma stanowić zapobieganie wszelkim próbom obstrukcji czy zastraszania osób decydujących się na zgłoszenie.
Art. 55 ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa.
1. Kto podejmuje działania odwetowe wobec osoby, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej ze zgłaszającym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
W ust. 1 art. 55 określono odpowiedzialność karną za podjęcie działań odwetowych wobec sygnalistów lub osób z nimi powiązanych. Pod pojęciem „działań odwetowych” rozumieć należy wszelkie formy represji, dyskryminacji, krzywdy materialnej czy niematerialnej, mające na celu poniżenie, ukaranie, zniechęcenie lub w inny sposób negatywnie wpłynięcie na osobę z powodu jej działalności zgłoszeniowej, w tym w szczególności tych które zostały szczegółowo opisane w rozdziale 2 ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa. Sankcja prawna przewidziana za takie działania obejmuje grzywnę, karę ograniczenia wolności, oraz w szczególnie uzasadnionych przypadkach, pozbawienie wolności do lat 2. Tego rodzaju ramy karne mają służyć nie tylko represji, ale przede wszystkim prewencji, zapobiegając potencjalnym próbom zastraszenia sygnalistów.
W ust. 2 komentowanego przepisu zaostrzono reżim karny w sytuacjach, gdzie sprawca działa w sposób uporczywy. Przez „uporczywość” rozumieć należy powtarzające się działania odwetowe, które charakteryzują się systematycznością i trwałością w czasie. Taka intensyfikacja negatywnych działań wymaga adekwatnie srogiej reakcji prawnej, co znajduje odzwierciedlenie w podwyższeniu górnej granicy kary pozbawienia wolności do lat 3. Przepis ten podkreśla szczególnie złą wolę sprawcy i jego determinację w dążeniu do represjonowania sygnalisty, co z kolei stanowi poważne zagrożenie dla prawnej ochrony procesu zgłaszania naruszeń.
Art. 56 ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa.
Kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość osoby, która dokonała zgłoszenia, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej ze zgłaszającym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Artykuł 56 omawianej ustawy wprowadza sankcje karne dla osób, które naruszają przepisy ustawy poprzez ujawnienie tożsamości sygnalistów, ich pomocników, lub osób z nimi powiązanych. Ten przepis stanowi zasadniczy mechanizm ochrony prywatności i bezpieczeństwa osób zaangażowanych w zgłaszanie naruszeń prawa, jak również tych, które wspierają proces zgłaszania lub są z nim związane.
Przepis chroni trzy kategorie osób: sygnalistów, osoby pomagające w zgłoszeniu, oraz osoby powiązane ze zgłaszającym. Ochrona tożsamości tych osób jest kluczowa, aby zapewnić skuteczność mechanizmów zgłoszeniowych i uchronić je przed potencjalnymi represjami, takimi jak dyskryminacja, odwet czy przemoc. Ujawnienie tożsamości może prowadzić do poważnych konsekwencji osobistych dla zaangażowanych osób.
Ustawodawca przewiduje za naruszenie tych przepisów możliwość nałożenia grzywny, kary ograniczenia wolności, oraz pozbawienia wolności do roku. Zróżnicowanie sankcji umożliwia odpowiednie reagowanie na różnorodne konteksty i okoliczności, w jakich może dojść do ujawnienia tożsamości. Sankcje te mają na celu odstraszenie od naruszeń oraz zapewnienie, że sygnalizowanie naruszeń jest bezpieczne i skuteczne.
Cel ochrony zakłada, że sankcje mają funkcjonować nie tylko jako środek represyjny, ale przede wszystkim prewencyjny, zapobiegający potencjalnym próbom zastraszenia sygnalistów. Skuteczna ochrona sygnalistów i osób z nimi powiązanych jest niezbędna dla zachowania zaufania do systemu zgłaszania naruszeń oraz dla ochrony integralności procesów prawnych i administracyjnych.
Implementacja i egzekwowanie przepisów takich jak art. 54, 55 i 56 jest fundamentalne nie tylko dla ochrony indywidualnych praw sygnalistów, ale również dla efektywności i transparentności mechanizmów nadzoru wewnętrznego i zewnętrznego, kluczowych dla funkcjonowania demokratycznego państwa prawnego. Rozważny rozwój i stosowanie tej regulacji będzie zatem miało bezpośredni wpływ na ogólną skuteczność prawnych mechanizmów ochrony sygnalistów, a przez to na utrzymanie wyższych standardów praworządności.
Opracowane na podstawie: projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa z dnia 08.01.2024 r.
Potrzebujesz szkolenia? Zapraszam do współpracy.
Skontaktuj się ze mną:
+48 790 730 918
biuro@anti-fraud.pl
