Fenomen korupcji występuje już od początków zorganizowanej państwowości. Pierwszy znany dokument odnoszący się do korupcji pochodzi z Asyrii i został napisany około 3400 roku p. n. e. Pierwsza publikacja dotycząca korupcji ukazała się już ponad dwa tysiące lat temu. Książka została zatytułowana Arthasastra (sanskr. Podręcznik życia praktycznego i władzy politycznej (1) i została wydana przez Chanakye, jednego z doradców ówczesnego władcy Indii (rządzącego w latach 330 – 298 p.n.e.)(2).

Samo pojęcie korupcji wywodzi się od łacińskiego słowa corruptio, które oznacza zepsucie, przekupstwo, sprzedajność, zniszczenie (3).

Korupcja może być szeroko definiowana jako „nadużycie uprawnień związanych ze sprawowaną funkcją w celu uzyskania od osób trzecich niedozwolonych prywatnych korzyści, które mogą przyjąć zarówno formę materialną, jak i niematerialną” (4). Bank Światowy natomiast dosyć ogólną definicje korupcji, którą określa jako „nadużycie władzy publicznej dla osiągnięcia prywatnych zysków” (5). Specjaliści Banku Światowego wyróżnili dwa zasadnicze rodzaje korupcji. Rodzaj pierwszy nazwany został zawłaszczeniem państwa (ang. state capture) i dotyczy zachowań poszczególnych osób, przedsiębiorców lub całych grup interesów, które mają na celu wpływanie na pozytywny dla siebie kształt bezwzględnie obowiązujących aktów prawnych oraz uchwalanych krótko i długoterminowych programów strategicznych, a także innych elementów polityki państwa. Rodzaj drugi korupcji to korupcja administracyjna, czyli celowe ominięcie istniejących przepisów przez osobę publiczną celem dostarczania osobom trzecim korzyści, w zamian za zagwarantowanie dla siebie bezprawnych korzyści (6).

Korupcja definiowana jest również jako „zachowanie władz publicznych, politycznych jak i urzędników polegające na niewłaściwym wykonywaniu swych kompetencji w wyniku których bogacą się oni lub osoby im bliskie” (7).

Międzynarodowa organizacji pozarządowa Transparency International (8) definiuje korupcję jako nadużycie powierzonej władzy dla uzyskania prywatnej korzyści (9).

Definicja korupcji na tle wybranych uregulowań międzynarodowych

Wspólnota międzynarodowa widząc niebezpieczeństwo, jakie przynosi zjawisko korupcji, podejmowała szereg inicjatyw które miały na celu zwalczanie tego zjawiska. Ewolucja kontaktów międzynarodowych sprawiła, że walka z przestępczością korupcyjną nie mogła być prowadzona samodzielnie przez poszczególne państwa, lecz konieczna była w tym obszarze ścisła współpraca pomiędzy państwami. Konieczne stało się także jasne zdefiniowanie korupcji, co znalazło swój wyraz w niżej opisanych aktach prawa międzynarodowego, które zostały ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polskę (10).

Polska ratyfikowała między innymi następujące konwencje międzynarodowe:

• konwencję w sprawie zwalczania korupcji funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich i funkcjonariuszy Państw Członkowskich Unii Europejskiej, sporządzoną w Brukseli dnia 26 maja 1997 r. (11);
• prawnokarną konwencję o korupcji, sporządzoną w Strasburgu dnia 27 stycznia 1999 r. (12);
• cywilnoprawną konwencję o korupcji sporządzoną w Strasburgu dnia 4 listopada 1999 r. (13);
• konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 31 października 2003r. (14).

Konwencja w sprawie zwalczania korupcji funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich i funkcjonariuszy Państw Członkowskich Unii Europejskiej definiuje zarówno korupcję czynną jak i bierną. W art. 2 zdefiniowano sprzedajność jako „umyślne działanie funkcjonariusza, który bezpośrednio lub pośrednio żąda lub otrzymuje korzyści oraz podejmuje działanie lub powstrzymuje się od czynności wynikającej z jego obowiązku, lub wykonuje swoją funkcję z naruszeniem obowiązków funkcjonariusza” (15). Przekupstwo zostało zdefiniowane w treści art. 3 wspomnianego aktu i w rozumieniu konwencji jest to „umyślne działanie jakiejkolwiek osoby w postaci dawania obietnicy lub przekazywania, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści dowolnego rodzaju funkcjonariuszowi lub osobie trzeciej, aby sprawić, by funkcjonariusz postąpił wbrew swoim obowiązkom lub powstrzymał się od czynności zgodnej z jego obowiązkiem, lub wykonywał swoją funkcję z naruszeniem obowiązków funkcjonariusza” (16).

Prawnokarna konwencja o korupcji podobnie jak ww. konwencja w sprawie zwalczania korupcji funkcjonariuszy Wspólnot Europejskich i funkcjonariuszy Państw Członkowskich Unii Europejskiej definiowała korupcję bierną i czynną. W treści art. 2 zdefiniowane zostało przekupstwo, które rozumiane jest w myśl konwencji jako umyślne obiecywanie, proponowanie lub wręczanie przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, jakiemukolwiek funkcjonariuszowi publicznemu, dla niego samego lub dla kogokolwiek innego, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jego funkcji (17). Natomiast artykuł 3 definiuje sprzedajność jako umyślne żądanie lub przyjmowania przez jakiegokolwiek funkcjonariusza publicznego, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niego samego lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowania propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jego funkcji (18).

Cywilnoprawna konwencja o korupcji zawiera definicję korupcji w artykule 2, zgodnie z tym przepisem korupcja „oznacza żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie, bezpośrednio lub pośrednio, łapówki lub jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści lub jej obietnicy, które wypacza prawidłowe wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku lub zachowanie wymagane od osoby otrzymującej łapówkę, nienależną korzyść lub jej obietnicę” (19).

Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji definiuje w artykule 15 zarówno korupcję bierną jak i czynną. Wspomniany artykuł za przekupstwo uznaje „obietnicę, propozycję lub wręczenie funkcjonariuszowi publicznemu, bezpośrednio lub pośrednio, nienależnej korzyści dla samego funkcjonariusza lub innej osoby bądź podmiotu, w celu działania lub zaniechania działania podczas wykonywania przez niego obowiązków służbowych” (20), a za sprzedajność „domaganie się lub przyjęcie przez funkcjonariusza publicznego, bezpośrednio lub pośrednio, nienależnej korzyści dla tego funkcjonariusza lub innej osoby bądź podmiotu, w celu działania lub zaniechania działania podczas wykonywania przez niego obowiązków służbowych” (21).

Definicja korupcji w ustawie o CBA

Uchwalona w dniu 9 czerwca 2006 r. ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym wprowadziła na polski grunt prawny obszerną definicję korupcji (22). Zgodnie z treścią art. 1 ust. 3a przytoczonej ustawy korupcją jest czyn:

„1) polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;
„2) polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio, lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej; lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji
„3) popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający naobiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu, bezpośrednio lub pośrednio, osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub na rzecz jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie;
4) popełniany w toku działalności gospodarczej obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu bezpośrednio lub pośrednio przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie” (23).

Opisana definicja ma zastosowanie przy wykonywania przez Centralne Biuro Antykorupcyjne ustawowych zadań w tym przede wszystkim, w zakresie: „rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw przeciwko: działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, określonych w art. 228- 231 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, a także o którym mowa w art. 14 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 216, poz. 1584, z 2008 r. Nr 223, poz. 1458 oraz z 2009 r. Nr 178, poz. 1375), wymiarowi sprawiedliwości, określonym w art. 233, wyborom i referendum, określonym w art. 250a, porządkowi publicznemu, określonym w art. 258, wiarygodności dokumentów, określonych w art. 270-273, mieniu, określonym w art. 286, obrotowi gospodarczemu, określonych w art. 296-297, 299 i 305, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, określonym w art. 310 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, a także o których mowa w art. 585-592 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.3) oraz określonych w art. 179-183 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.), jeżeli pozostają w związku z korupcją lub działalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa, finansowaniu partii politycznych, określonych w art. 49d i 49f ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857, z późn. zm.4), jeżeli pozostają w związku z korupcją, obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji i subwencji, określonych w rozdziale 6 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, z późn. zm.5), jeżeli pozostają w związku z korupcją” (24).

Definicja korupcji na tle przepisów ustawy karnej

Obecnie obowiązujący kodeks karny z 1997 r. definiuje korupcję w treści art. 228 – korupcja bierna (sprzedajność) i art. 228 – korupcja czynna (przekupstwo). Oba przepisy zostały umieszczone w rozdziale XXIX pt. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego (25). Zgodnie z treścią art. 228 §1 przez sprzedajność rozumie się przyjęcie korzyści majątkowej bądź osobistej albo jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej (26). Art. 229 §1 stanowiący lustrzane odbicie wymienionego wcześniej przepisu definiuje przekupstwo jako udzielenie albo obietnicę udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji (27).